La contemplation du tathāgata

Extrait du Soûtra de l’Entrée à Lankâ, traduit par Patrick Carré, Fayard, pp. 123-124

Mahâmati, il y a quatre types de concentration :
1. la concentration pratiquée par les sots,
2. la concentration analytique,
3. la concentration sur l’ainsité, et
4. la concentration des ainsi-venus.

Mahâmati, la concentration pratiquée par les sots concerne les pratiquants des véhicules des Auditeurs et des bouddhas- par-soi. Ceux-là connaissent l’inexistence du soi individuel et considèrent leur corps et celui des autres comme des squelet­tes impermanents, douloureux et impurs. Leur analyse abou­tit à cela, auquel ils croient fermement sans jamais y renoncer. Et ainsi procèdent-ils jusqu’au recueillement de cessation où il n’est plus de pensées.Voilà ce qu’on appelle «concentration pratiquée par les sots ».

La concentration analytique concerne ceux qui, connaissant les caractères généraux et particuliers des choses, vont au-delà de l’inexistence du soi individuel. N’admettant pas non plus les thèses non-bouddhistes sur la production à partir de soi-même, d’autre chose ou des deux à la fois? Ils analysent tous les degrés de l’inexistence du soi des choses sous tous les aspects, et ce faisant ils s’adonnent à la concentration dite «analytique».

La concentration sur l’ainsité consiste en ceci : la distinction en deux types d’inexistence du soi n’est qu’une idée illusoire. Quand la connaissance est telle qu’au réel, cette idée n’a plus lieu, [et demeurer dans cet «état»,] cela s’appelle «concentra­tion sur l’ainsité ».

[Enfin,] la concentration des ainsi-venus consiste à accéder à la bouddhéité et à s’établir dans la triple félicité de la sublime sagesse de la réalisation intérieure en œuvrant au bien de tous les êtres sur un mode inconcevable : c’est cela que l’on appelle « concentration des ainsi-venus »

Le Vénéré des mondes reprit en stances :

Dans la concentration pratiquée par les sots,
La concentration qui analyse le sens [des choses],
La concentration sur l’ainsité
Et la pure concentration des ainsi-venus, 

Les pratiquants en extase contemplent
Les formes du soleil et de la lune,
Des lotus [rouges] au fond des précipices,
L’espace [vide], des flammes et des images. 

Or toutes ces visions sont juste bonnes
A vous précipiter dans les croyances non bouddhistes
Ou, encore, dans le champ d’expérience
Des Auditeurs et des bouddhas-par-soi. 

Renoncez à toutes ces [visions]
Pour vous établir dans l’absence d’objet
De méditation, et vous accéderez
A l’Apparence réelle, l’ainsité. 

Les innombrables bouddhas
Des univers des dix horizons
Tendront tous leurs mains de claire lumière
Pour les poser au sommet de votre tête.

Texte tibétain

བློ་གྲོས་ཆེན་པོ།་གཞན་ཡང་བསམ་གཏན་རྣམ་པ་བཞི་སྟེ།་རྣམ་པ་བཞི་གང་ཞེ་ན།་འདི་ལྟ་སྟེ།་ཕྱིས་པ་ཉེ་བར་སྤྱོད་པའི་བསམ་གཏན་དང།་དོན་རབ་ཏུ་འབྱེད་པའི་བསམ་གཏན་དང།་དེ་བཞིན་ཉིད་ལ་དམིགས་པའི་བསམ་གཏན་དང།་དེ་བཞིན་གཤེགས་པའི་བསམ་གཏན་དང་བཞིའོ།༌

།བློ་གྲོས་ཆེན་པོ།་དེ་ལ་བྱིས་པ་ཉེ་བར་སྤྱོད་པའི་བསམ་གཏན་གང་ཞེ་ན།་འདི་ལྟ་སྟེ།་ཉན་ཐོས་དང་རང་སངས་རྒྱས་ཀྱི་རྣལ་འབྱོར་ལ་རྣལ་འབྱོར་པ་རྣམས་ཀྱི་གང་ཟག་ལ་བདག་མེད་པ་དང།་དངོས་པོ་རྣམས་ཀྱི་རང་དང་སྤྱིའི་གཟུགས་དང༌།་ཀེང་རུས་དང།་མི་རྟག་པ་དང།་སྡུག་བསྔལ་པ་དང།་མི་སྡུག་པའི་མཙན་ཉིད་ལ་མངོན་པར་ཞེན་པ་སྔོན་དུ་བཏང་སྟེ།་འདི་ནི་མཙན་ཉིད་འདི་ལྟ་བུ་ཡིན་ཏེ།་གཞན་དུ་མ་ཡིན་ནོ་ཞེས་བལྟས་ནས་དང་པོ་ནས་གོང་ནས་གོང་དུ་འདུ་ཤེས་འགོག་པའི་བར་དུ་བྱིས་པ་ཉེ་བར་སྤྱོད་པ་ཡིན་ནོ།༌

།དེ་ལ།་བློ་གྲོས་ཆེན་པོ།་དོན་རབ་ཏུ་འབྱེད་པའི་བསམ་གཏན་གང་ཞེ་ན།་འདི་ལྟ་སྟེ།་གང་ཟག་ལ་བདག་མེད་པ་དང།་རང་དང་སྤྱིའི་མཙན་ཉིད་དང།་ཕྱི་རོལ་གྱི་མུ་སྟེགས་བྱེད་པ་བདག་དང་གཞན་གཉིས་ཀ་མེད་པར་བྱས་ཏེ།་ཆོས་ལ་བདག་མེད་པའི་མཙན་ཉིད་ཀྱི་དོན་རབ་ཏུ་འབྱེད་པའི་གོ་རིམ་ཅན་ནི་དོན་རབ་ཏུ་འབྱེད་པའི་བསམ་གཏན་ཡིན་ནོ།༌

།དེ་ལ།་བློ་གྲོས་ཆེན་པོ།་དེ་བཞིན་ཉིད་ལ་དམིགས་པའི་བསམ་གཏན་གང་ཞེ་ན།་འདི་ལྟ་སྟེ།་ཀུན་བརྟགས་པ་བདག་མེད་པ་གཉིས་ཀྱི་རྣམ་པར་མི་རྟོག་པ་ལ་ཡང་དག་པ་ཇི་ལྟ་བ་བཞིན་དུ་གནས་པས་རྣམ་པར་རྟོག་པ་མི་འབྱུང་བའི་ཕྱིར་དེ་བཞིན་ཉིད་ལ་དམིགས་པ་ཞེས་བཤད་དོ།༌།

བློ་གྲོས་ཆེན་པོ།་དེ་བཞིན་གཤེགས་པའི་བསམ་གཏན་གང་ཞེ་ན།་འདི་ལྟ་སྟེ།་དེ་བཞིན་གཤེགས་པའི་སའི་རྣམ་པ་ལ་འཇུག་པ།་འཕགས་པ་སོ་སོ་རང་གི་ཡེ་ཤེས་ཀྱི་མཙན་ཉིད་གསུམ་གྱི་བདེ་བ་ལ་གནས་པས་སེམས་ཅན་གྱི་དོན་བསམ་གྱིས་མི་ཁྱབ་པ་བྱེད་པའི་ཕྱིར་དེ་བཞིན་གཤེགས་པའི་བསམ་གཏན་ཞེས་བཤད་དོ།༌།

དེ་ལ་འདི་སྐད་ཅེས་བྱ་སྟེ།༌།

དོན་རབ་འབྱེད་པའི་བསམ་གཏན་དང།༌།

བྱེས་པ་ཉེར་སྤྱོད་བསམ་གཏན་དང།༌།

དེ་བཞིན་ཉིད་དམིགས་བསམ་གཏན་དང།༌།

དེ་བཞིན་གཤེགས་པའི་དགེ་བསམ་གཏན།༌།

རྣལ་འབྱོར་ཅན་གྱིས་བརཏཟོན་བྱས་ན།་

ཉི་མ་ཟླ་བའི་དབྱིབས་འདྲ་དང།༌།

འོད་དང་པདམོ་ལྟ་བུ་དང།༌།

རི་མོ་ནམ་མཁའི་མེ་འདྲ་མཐོང༌།༌།

མཙན་མ་སྣ་ཙོགས་དེ་དག་ནི།༌།

མུ་སྟེགས་ཅན་ལམ་ཁྲིད་པར་བྱེད།༌།

ཉན་ཐོས་དག་དང་རང་རྒྱལ་གྱི།༌།

སྤྱོད་ཡུལ་དུ་ཡང་ལྷུང་བར་བྱེད།༌།

འདི་དག་ཐམས་ཅད་རྣམ་སྤངས་ཤིང།༌།

སྣང་བ་མེད་པར་ནམ་གྱུར་པ།༌།

དེ་ཙེ་སངས་རྒྱས་ལྷ་ཡི་ཕྱག༌།

ཐམས་ཅད་ཞིང་ནས་བྱུང་བ་ཡིས།༌།

དེ་ཡི་མགོ་ལ་ཉུག་མཛད་དེ།༌།

ཡང་དག་རྗེས་སུ་འགྲོ་བའི་ལྟས།

Texte tibétain en Wylie

(bam po gsum pa)

blo gros chen po/ gzhan yang bsam gtan rnam pa bzhi ste/ rnam pa bzhi gang zhe na/ 'di lta ste/ phyis pa nye bar spyod pa'i bsam gtan dang/ don rab tu 'byed pa'i bsam gtan dang/ de bzhin nyid la dmigs pa'i bsam gtan dang/ de bzhin gshegs pa'i bsam gtan dang bzhi'o/

blo gros chen po/ de la byis pa nye bar spyod pa'i bsam gtan gang zhe na/ 'di lta ste/ nyan thos dang rang sangs rgyas kyi rnal 'byor la rnal 'byor pa rnams kyi gang zag la bdag med pa dang/ dngos po rnams kyi rang dang spyi'i gzugs dang / keng rus dang/ mi rtag pa dang/ sdug bsngal pa dang/ mi sdug pa'i mtshan nyid la mngon par zhen pa sngon du btang ste/ 'di ni mtshan nyid 'di lta bu yin te/ gzhan du ma yin no zhes bltas nas dang po nas gong nas gong du 'du shes 'gog pa'i bar du byis pa nye bar spyod pa yin no/

de la/ blo gros chen po/ don rab tu 'byed pa'i bsam gtan gang zhe na/ 'di lta ste/ gang zag la bdag med pa dang/ rang dang spyi'i mtshan nyid dang/ phyi rol gyi mu stegs byed pa bdag dang gzhan gnyis ka med par byas te/ chos la bdag med pa'i mtshan nyid kyi don rab tu 'byed pa'i go rim can ni don rab tu 'byed pa'i bsam gtan yin no/

de la/ blo gros chen po/ de bzhin nyid la dmigs pa'i bsam gtan gang zhe na/ 'di lta ste/ kun brtags pa bdag med pa gnyis kyi rnam par mi rtog pa la yang dag pa ji lta ba bzhin du gnas pas rnam par rtog pa mi 'byung ba'i phyir de bzhin nyid la dmigs pa zhes bshad do//

blo gros chen po/ de bzhin gshegs pa'i bsam gtan gang zhe na/ 'di lta ste/ de bzhin gshegs pa'i sa'i rnam pa la 'jug pa/ 'phags pa so so rang gi ye shes kyi mtshan nyid gsum gyi bde ba la gnas pas sems can gyi don bsam gyis mi khyab pa byed pa'i phyir de bzhin gshegs pa'i bsam gtan zhes bshad do//

de la 'di skad ces bya ste//

don rab 'byed pa'i bsam gtan dang//
byes pa nyer spyod bsam gtan dang//
de bzhin nyid dmigs bsam gtan dang//
de bzhin gshegs pa'i dge bsam gtan//

rnal 'byor can gyis b.rtson byas na/
nyi ma zla ba'i dbyibs 'dra dang//
'od dang padmo lta bu dang//
ri mo nam mkha'i me 'dra mthong //

mtshan ma sna tsogs de dag ni//
mu stegs can lam khrid par byed//
nyan thos dag dang rang rgyal gyi//
spyod yul du yang lhung bar byed//

'di dag thams cad rnam spangs shing//
snang ba med par nam gyur pa//
de tse sangs rgyas lha yi phyag /
thams cad zhing nas byung ba yis//
de yi mgo la nyug mdzad de//
yang dag rjes su 'gro ba'i ltas/