Le Mahāyoga selon le Soûtra de l'Entrée à Lanka

Extrait du Soûtra de l’Entrée à Lankâ, traduit par Patrick Carré, Fayard, pp. 108-110

Le bodhisattva Mahâmati interrogea une autre fois le Bouddha en considérant tous les êtres à venir :

— Pourriez-vous m’enseigner une méthode de méditation intégrale [tib. rnal 'byor chen po'i rnal 'byor can du 'gyur ba'i rnal 'byor mngon par rtogs pa] pour que les bodhisattvas grands êtres accomplissent la grande méditation [sct. mahāyogayogin] ?

— Mahâmati, répondit le Bouddha, c’est l’intégration de quatre méthodes qui permet aux bodhisattvas grands êtres d’ac­complir la grande méditation : 1. l’examen méditatif de leurs perceptions, 2. le renoncement à la croyance à la naissance, à la durée et à la cessation, 3. la parfaite connaissance de l’insubstantialité des objets extérieurs et 4. la recherche exclusive de la sublime sagesse de la réalisation intérieure : les bodhisattvas qui accomplissent ces quatre méthodes méritent le nom de « grands méditants ».

Qu’est-ce, Mahâmati, que «l’examen méditatif des percep­tions »? Il consiste à voir que les trois mondes ne sont que l’esprit de chacun, et qu’il ne s’y trouve ni soi ni possessions du soi, aucun mouvement, aucune création, ni aucune allée-venue. Pur effet des schémas habituels accumulés par les croyances et les attachements depuis l’absence de commencement, les trois mondes, où sont toutes les formes-couleurs, les activités, les dénominations et les langages, ne sont que des apparences qui obéissent aux idées de corps, de possessions et d’environne­ment auxquelles elles sont intimement liées. C’est bien ce que voit le bodhisattva grand être lorsqu’il observe ses perceptions.

Qu’est-ce, Mahâmati, que «se détacher de la croyance à la naissance, la durée et la cessation»? Cela consiste à voir que toutes choses sont pareilles aux produits de la magie et du rêve, parce qu’elles ne naissent ni d’elles-mêmes, ni d’autre chose, ni de la combinaison de ces deux possibilités, parce qu’elles obéissent aux perceptions de chacun, parce que [la méditation] montre que les objets extérieurs n’existent pas réellement, que leurs causes ne peuvent pas se réunir, et parce que, cependant, c’est en fonction de ces causes que nos idées fictives créent les trois mondes.

Quand on est plongé dans cette contemplation, il n’est rien que l’on puisse trouver à l’intérieur comme à l’extérieur [et qui aurait une réalité indépendante]. On sait alors que rien n’a de réalité substantielle et l’on se détache de la croyance à la naissance. A l’instant précis où l’on réalise la nature fantasma­gorique [de toutes choses], on atteint la patience à l’égard du néant de la naissance. Établi dans la huitième terre, on intègre le champ d’expérience de l’esprit, du mental et des consciences, des cinq catégories, des trois natures et de l’inexistence des deux soi. Alors la base se renverse et l’on obtient un corps de nature spirituelle.

— Vénéré des mondes, dit Mahâmati, pour quelle raison qualifiez-vous ce corps de « spirituel » ?

— Le corps spirituel, Mahâmati, est ainsi nommé par analo­gie avec la pensée car il peut se déplacer à grande vitesse sans que rien lui fasse obstacle. En effet, Mahâmati, de même que le souvenir de ce qu’on a vu à des centaines, des milliers, voire d’innombrables lieues [de l’endroit où l’on se trouve] peut se poursuivre d’instant en instant à la plus grande vitesse sans que le corps, les obstacles naturels ni les murs de pierre lui fassent obstacle, de même [le bodhisattva] absorbé dans l’extase du Tout-Illusoire, et pourvu d’un corps spirituel paré des forces, des pouvoirs extraordinaires et des libertés souveraines comme autant de bijoux, se rappelle qu’il faut accomplir le vœu fonda­mental [qu’il a formé pour le bien] des êtres. Il prend alors naissance dans toutes les assemblées des êtres sublimes. Et c’est cela que j’entends lorsque je dis que le bodhisattva grand être doit se défaire de la croyance à la naissance, la durée et la cessa­tion.

En quoi consiste alors, Mahâmati, l’« examen de l’insubstantialité des objets extérieurs»? À voir que toutes choses, à l’ins­tar des mirages, des rêves et des mouches volantes, ont pour causes toute la variété des croyances et des attachements nés de l’immémoriale prolifération des jugements qui forment des schémas habituels aussi vides qu’erronés. Quand on examine toutes choses sous cet angle, on se livre à la recherche exclusive de la sublime sagesse de la réalisation intérieure. Voilà comment, Mahâmati, le bodhisattva accomplit la grande méditation en maîtrisant ces quatre méthodes. Voilà comment tu devrais, en toute diligence, te pencher sur ta pratique.

Texte en tibétain

།དེ་ནས་བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའ་སེམས་དཔའ་ཆེན་པོ་བློ་གྲོས་ཆེན་པོས་མ་འོངས་པའི་སྐྱེ་བོའི་ཚོགས་ལ་བལྟས་ནས་ཡང་བཅོམ་ལྡན་འདས་ལ་གསོལ་བ་བཏབ་པ།་བཅོམ་ལྡན་འདས།་ཇི་ལྟར་བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའ་སེམས་དཔའ་ཆེན་པོ་རྣམས་རྣལ་འབྱོར་ཆེན་པོའི་རྣལ་འབྱོར་ཅན་དུ་འགྱུར་བའི་རྣལ་འབྱོར་མངོན་པར་རྟོགས་པར་བདག་ལ་བཤད་དུ་གསོལ།་

བཅོམ་ལྡན་འདས་ཀྱིས་བཀའ་སྩལ་པ།་

བློ་གྲོས་ཆེན་པོ།་ཆོས་བཞི་དང་ལྡན་པའི་བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའ་སེམས་དཔའ་ཆེན་པོ་རྣམས་རྣལ་འབྱོར་ཆེན་པོའི་རྣལ་འབྱོར་ཅན་དུ་འགྱུར་རོ།༌།བཞི་གང་ཞེ་ན།་འདི་ལྟ་སྟེ།་རང་གི་སེམས་སྣང་བ་རྣམ་པར་སྒོམ་པ་དང།་སྐྱེ་བ་དང།་གནས་པ་དང།་འཇིག་པའི་ལྟ་བ་རྣམ་པར་སྤོང་བ་དང།་ཕྱི་རོལ་གྱི་དངོས་པོ་དངོས་པོ་མེད་པར་རྟོགས་པ་དང།་འཕགས་པ་སོ་སོ་རང་གི་ཡེ་ཤེས་ཁོང་དུ་ཆུད་པར་མོས་པ་ཡིན་ཏེ།་

བློ་གྲོས་ཆེན་པོ།་ཆོས་བཞི་པོ་འདི་དག་དང་ལྡན་པའི་བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའ་སེམས་དཔའ་ཆེན་པོ་རྣམས་རྣལ་འབྱོར་ཆེན་པོའི་རྣལ་འབྱོར་ཅན་དུ་འགྱུར་རོ།༌།བློ་གྲོས་ཆེན་པོ།་དེ་ལ་ཇི་ལྟར་ན་བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའ་སེམས་དཔའ་ཆེན་པོ་རང་གི་སེམས་སྣང་བ་སྒོམ་པ་ལ་མཁས་པ་ཡིན་ཞེ་ན།་འདི་ལྟ་སྟེ།་འདི་ལྟར་ཁམས་གསུམ་འདི་ནི་རང་གི་སེམས་ཙམམ་སྟེ།་བདག་དང་བདག་གི་དང་བྲལ་བ་གཡོ་བ་མེད་པ།་བླང་བ་དང་དོར་བ་དང་བྲལ་བ།་ཐོག་མ་མེད་པའི་དུས་ཀྱི་སྤྲོས་པའི་གནས་ངན་ལེན་གྱི་བག་ཆགས་ལ་མངོན་པར་ཞེན་པས་བསྒོས་པ།་ཁམས་གསུམ་གྱི་གཟུགས་རྣམ་པ་སྣ་ཙོགས་ལ་ཉེ་བར་སྤྱོད་པས་འབྲེལ་པ།་ལུས་དང།་ལོངས་སྤྱོད་དང།་གནས་དང།་འགྲོ་བར་རྣམ་པར་རྟོག་པའི་རྗེས་སུ་སོང་བར་སྣང་ངོ་ཞེས་རབ་ཏུ་རྟོག་སྟེ།་

བློ་གྲོས་ཆེན་པོ།་དེ་ལྟར་ན་བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའ་སེམས་དཔའ་ཆེན་པོ་རང་གི་སེམས་སྣང་བ་རྣམ་པར་སྒོམ་པ་ལ་མཁས་པ་ཡིན་ནོ།༌།བློ་གྲོས་ཆེན་པོ།་ཇི་ལྟར་ན་བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའ་སེམས་དཔའ་ཆེན་པོ་སྐྱེ་བ་དང།་གནས་པ་དང།་འཇིག་པའི་ལྟ་བ་རྣམ་པར་སྤངས་པ་ཡིན་ཞེ་ན།་འདི་ལྟ་སྟེ།་དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་ནི་སྒྱུ་མ་དང།་རྨི་ལམ་གྱི་གཟུགས་སྐྱེ་བ་དང་འདྲ་བར་བདག་དང།་གཞན་དང།་གཉིས་ཀ་མེད་པའི་ཕྱིར་མི་སྐྱེ་སྟེ།་རང་གི་སེམས་སྣང་བ་ཙམམ་གྱི་རྗེས་སུ་འབྲང་བ་དང།་ཕྱི་རོལ་གྱི་དངོས་པོ་མེད་པར་མཐོང་བས་རྣམ་པར་ཤེས་པ་རྣམས་འཇུག་པ་མེད་པ་དང།་རྐྱེན་རྣམས་ཀྱང་ཕུང་པོ་དང།་སྤུངས་པ་མེད་པར་མཐོང་ནས་ཁམས་གསུམ་རྣམ་པར་རྟོག་པའི་རྐྱེན་ལས་བྱུང་བར་མཐོང་ནས།་ཕྱི་ནང་གི་ཆོས་ཐམས་ཅད་མི་དམིགས་ཤིང་རང་བཞིན་མེད་པའི་རྗེས་སུ་མཐོང་བའི་ཕྱིར་སྐྱེ་བའི་ལྟ་བ་རྣམ་པར་ལོག་ནས།་སྒྱུ་མ་ལ་སོགས་པའི་ཆོས་ཀྱི་རང་བཞིན་དུ་རྗེས་སུ་རྟོགས་པས་མི་སྐྱེ་བའི་ཆོས་ལ་བཟོད་པ་རབ་ཏུ་འཐོབ་སྟེ།་ས་བརྒྱད་ལ་གནས་ནས་སེམས་དང།་ཡིད་དང།་ཡིད་ཀྱི་རྣམ་པར་ཤེས་པ་དང།་ཆོས་ལྔ་དང།་རང་བཞིན་དང།་བདག་མེད་པ་གཉིས་རྟོགས་པ་རབ་ཏུ་གྱུར་པ་ཁོང་དུ་ཆུད་པའི་ཕྱིར་ཡིད་ཀྱི་ལུས་ཀྱང་རབ་ཏུ་འཐོབ་བོ།༌

།བཅོམ་ལྡན་འདས།་ཅིའི་སླད་དུ་ཡིད་ཀྱི་ལུས་ཞེས་བགྱི།་བཅོམ་ལྡན་འདས་ཀྱིས་བཀའ་སྩལ་པ།་

བློ་གྲོས་ཆེན་པོ།་ཡིད་ཀྱི་ལུས་ཞེས་བྱ་བ་ནི་ཡིད་ལྟར་ཐོགས་པ་མེད་ཅིང་མགྱོགས་པར་འགྲོ་བའི་ཕྱིར་ཡིད་ཀྱི་ལུས་ཞེས་བྱ་སྟེ།་

བློ་གྲོས་ཆེན་པོ།་འདི་ལྟ་སྟེ།་ཡིད་ནི་རི་དང།་རཏཟིག་པ་དང།་འབབ་ཆུ་དང།་ཤིང་ལ་སོགས་པ་ལ་ཐོགས་པ་མེད་པར་དཔག་ཙད་བརྒྱ་སྟོང་དུ་མར་སྔོན་མཐོང་བ་དང།་མྱོང་བའི་ཡུལ་རྗེས་སུ་དྲན་ཞིང་རང་གི་སེམས་ཀྱི་རྒྱུན་མ་ཆད་པའི་ལུས་ཐོགས་པ་མེད་པའི་འགྲོས་ཀྱིས་འཇུག་གོ༌།བློ་གྲོས་ཆེན་པོ།་དེ་བཞིན་དུ་ཡིད་ཀྱི་ལུས་ཀྱང་ཐོབ་མ་ཐག་ཏུ་སྒྱུ་མ་དང་འདྲ་བའི་ཏིང་ངེ་འཛིན་གྱིས་སྟོབས་དང།་དབང་དང།་མངོན་པར་ཤེས་པ་དང།་ཡེ་ཤེས་དང།་མཙན་ཉིད་ཀྱི་མེ་ཏོག་རྒྱས་པ།་འཕགས་པའི་རིས་སུ་ལྷན་ཅིག་སྐྱེས་པ།་འགྲོ་བ་ལ་ཐོགས་པ་མེད་པ་སྔོན་གྱི་སྨོན་ལམ་གྱི་ཡུལ་རྗེས་སུ་དྲན་ཞིང་སེམས་ཅན་ཡོངས་སུ་སྨིན་པར་བྱ་བའི་ཕྱིར་ཡིད་བཞིན་དུ་འཇུག་སྟེ།་དེ་ལྟར་ན༏་བློ་གྲོས་ཆེན་པོ།་བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའ་སེམས་དཔའ་ཆེན་པོ་སྐྱེ་བ་དང།་གནས་པ་དང།་འཇིག་པའི་ལྟ་བ་རྣམ་པར་སྤངས་པ་ཡིན་ནོ།༌།བློ་གྲོས་ཆེན་པོ།་དེ་ལ་ཇི་ལྟར་ན་བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའ་སེམས་དཔའ་ཆེན་པོ་ཕྱི་རོལ་གྱི་དངོས་པོ་དངོས་པོ་མེད་པར་རྟོགས་པ་ལ་མཁས་པ་ཡིན་ཞེ་ན།་

བློ་གྲོས་ཆེན་པོ།་འདི་ལྟ་སྟེ།་དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་ནི་སྨིག་རྒྱུ་དང༏་རྨི་ལམ་དང།་སྐྲ་ཤད་འཛིངས་པ་ལྟ་བུའོ།༌།དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་ནི་ཐོག་མ་མེད་པའི་དུས་ཀྱི་སྤྲོས་པའི་གནས་ངན་ལེན་གྱི་རྣམ་པར་རྟོག་པའི་བག་ཆགས་རྣམ་པ་སྣ་ཙོགས་ལ་མངོན་པར་ཞེན་པའི་རྒྱུ་ལས་བྱུང་བ་ཡིན་ཏེ།་རང་བཞིན་མེད་པའོ་ཞེས་ཡང་དག་པར་མཐོང་ནས་འཕགས་པ་སོ་སོ་རང་གི་ཡེ་ཤེས་ཀྱིས་རྟོགས་པའི་ཡུལ་ལ་མངོན་པར་མོས་སོ།༌།

བློ་གྲོས་ཆེན་པོ།་ཆོས་འདི་བཞི་དང་ལྡན་པའི་བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའ་སེམས་དཔའ་ཆེན་པོ་ནི་རྣལ་འབྱོར་ཆེན་པོའི་རྣལ་འབྱོར་ཅན་ཡིན་ནོ།༌།བློ་གྲོས་ཆེན་པོ༏་དེ་ལ་ཁྱོད་ཀྱིས་བརྩོན་པར་གྱིས་ཤིག༌

Texte en tibétain Wylie

de nas byang chub sems dpa' sems dpa' chen po blo gros chen pos ma 'ongs pa'i skye bo'i tshogs la bltas nas yang bcom ldan 'das la gsol ba btab pa, bcom ldan 'das, ji ltar byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rnams rnal 'byor chen po'i rnal 'byor can du 'gyur ba'i rnal 'byor mngon par rtogs par bdag la bshad du gsol, bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa,

blo gros chen po, chos bzhi dang ldan pa'i byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rnams rnal 'byor chen po'i rnal 'byor can du 'gyur ro, ,bzhi gang zhe na, 'di lta ste, rang gi sems snang ba rnam par sgom pa dang, skye ba dang, gnas pa dang, 'jig pa'i lta ba rnam par spong ba dang, phyi rol gyi dngos po dngos po med par rtogs pa dang, 'phags pa so so rang gi ye shes khong du chud par mos pa yin te,

blo gros chen po, chos bzhi po 'di dag dang ldan pa'i byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rnams rnal 'byor chen po'i rnal 'byor can du 'gyur ro, ,blo gros chen po, de la ji ltar na byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rang gi sems snang ba sgom pa la mkhas pa yin zhe na, 'di lta ste, 'di ltar khams gsum 'di ni rang gi sems tsam ste, bdag dang bdag gi dang bral ba g.yo ba med pa, blang ba dang dor ba dang bral ba, thog ma med pa'i dus kyi spros pa'i gnas ngan len gyi bag chags la mngon par zhen pas bsgos pa, khams gsum gyi gzugs rnam pa sna tsogs la nye bar spyod pas 'brel pa, lus dang, longs spyod dang, gnas dang, 'gro bar rnam par rtog pa'i rjes su song bar snang ngo zhes rab tu rtog ste,

blo gros chen po, de ltar na byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rang gi sems snang ba rnam par sgom pa la mkhas pa yin no, ,blo gros chen po, ji ltar na byang chub sems dpa' sems dpa' chen po skye ba dang, gnas pa dang, 'jig pa'i lta ba rnam par spangs pa yin zhe na, 'di lta ste, dngos po thams cad ni sgyu ma dang, rmi lam gyi gzugs skye ba dang 'dra bar bdag dang, gzhan dang, gnyis ka med pa'i phyir mi skye ste, rang gi sems snang ba tsam gyi rjes su 'brang ba dang, phyi rol gyi dngos po med par mthong bas rnam par shes pa rnams 'jug pa med pa dang, rkyen rnams kyang phung po dang, spungs pa med par mthong nas khams gsum rnam par rtog pa'i rkyen las byung bar mthong nas, phyi nang gi chos thams cad mi dmigs shing rang bzhin med pa'i rjes su mthong ba'i phyir skye ba'i lta ba rnam par log nas, sgyu ma la sogs pa'i chos kyi rang bzhin du rjes su rtogs pas mi skye ba'i chos la bzod pa rab tu 'thob ste, sa brgyad la gnas nas sems dang, yid dang, yid kyi rnam par shes pa dang, chos lnga dang, rang bzhin dang, bdag med pa gnyis rtogs pa rab tu gyur pa khong du chud pa'i phyir yid kyi lus kyang rab tu 'thob bo,

,bcom ldan 'das, ci'i slad du yid kyi lus zhes bgyi, bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa,

blo gros chen po, yid kyi lus zhes bya ba ni yid ltar thogs pa med cing mgyogs par 'gro ba'i phyir yid kyi lus zhes bya ste,

blo gros chen po, 'di lta ste, yid ni ri dang, ratazig pa dang, 'bab chu dang, shing la sogs pa la thogs pa med par dpag tsad brgya stong du mar sngon mthong ba dang, myong ba'i yul rjes su dran zhing rang gi sems kyi rgyun ma chad pa'i lus thogs pa med pa'i 'gros kyis 'jug go ,blo gros chen po, de bzhin du yid kyi lus kyang thob ma thag tu sgyu ma dang 'dra ba'i ting nge 'dzin gyis stobs dang, dbang dang, mngon par shes pa dang, ye shes dang, matsan nyid kyi me tog rgyas pa, 'phags pa'i ris su lhan cig skyes pa, 'gro ba la thogs pa med pa sngon gyi smon lam gyi yul rjes su dran zhing sems can yongs su smin par bya ba'i phyir yid bzhin du 'jug ste, de ltar na, blo gros chen po, byang chub sems dpa' sems dpa' chen po skye ba dang, gnas pa dang, 'jig pa'i lta ba rnam par spangs pa yin no, ,blo gros chen po, de la ji ltar na byang chub sems dpa' sems dpa' chen po phyi rol gyi dngos po dngos po med par rtogs pa la mkhas pa yin zhe na,

blo gros chen po, 'di lta ste, dngos po thams cad ni smig rgyu dang, rmi lam dang, skra shad 'dzings pa lta bu'o, ,dngos po thams cad ni thog ma med pa'i dus kyi spros pa'i gnas ngan len gyi rnam par rtog pa'i bag chags rnam pa sna tsogs la mngon par zhen pa'i rgyu las byung ba yin te, rang bzhin med pa'o zhes yang dag par mthong nas 'phags pa so so rang gi ye shes kyis rtogs pa'i yul la mngon par mos so, , 139 , ,blo gros chen po, chos 'di bzhi dang ldan pa'i byang chub sems dpa' sems dpa' chen po ni rnal 'byor chen po'i rnal 'byor can yin no, ,blo gros chen po, de la khyod kyis b.rtson par gyis shig